کد مطلب:108 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:382
احکام غسل و کفن و نماز و دفن میّت
مسأله 542 ـ غسل و كفن و نماز و دفن مسلمان اگرچه دوازده امامی نباشد بر هر مكلفی واجب است، و اگر بعضی انجام دهند از دیگران ساقط می شود و چنانچه هیچ كس انجام ندهد همه معصیت كرده اند.
مسأله 543 ـ اگر كسی مشغول كارهای میت شود بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند، ولی اگر او عمل را نیمه كاره بگذارد، باید دیگران تمام كنند.
مسأله 544 ـ اگر انسان یقین كند كه دیگری مشغول كارهای میت شده، واجب نیست به كارهای میت اقدام كند، ولی اگر شك یا گمان دارد باید اقدام نماید.
مسأله 545 ـ اگر كسی بداند غسل یا كفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده اند باید دوباره انجام دهد، ولی اگر گمان دارد كه باطل بوده یا شك دارد كه درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
مسأله 546 ـ برای غسل و كفن و نماز و دفن میّت باید از ولیّ او اجازه بگیرند.
مسأله 547 ـ ولیّ زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت می كند شوهر اوست و بعد از او مردهایی كه از میّت ارث می برند مقدم بر زنهای ایشانند و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در این امر نیز مقدمند.
مسأله 548 ـ اگر كسی بگوید: من وصی یا ولیّ میّتم، یا بگوید: ولیّ میت به من اجازه داده كه غسل و كفن و دفن میت را انجام دهم، چنانچه دیگری نمی گوید من ولیّ یا وصی میّتم یا ولیّ میت به من اجازه داده است، انجام كارهای میّت با اوست.
مسأله 549 ـ اگر میت برای غسل و كفن و دفن و نماز خود غیر از ولیّ، كس دیگری را معین كند، احتیاط واجب آن است كه ولیّ و آن كس هردو اجازه بدهند. و لازم نیست كسی كه میت، او را برای انجام این كارها معین كرده این وصیت را قبول كند ولی اگر قبول كرد، باید به آن عمل نماید.
احكام غسل میّت
مسأله 550 ـ واجب است میت را سه غسل بدهند:
[98]
اوّل: به آبی كه با سدر مخلوط باشد.
دوّم: به آبی كه با كافور مخلوط باشد.
سوّم: با آب خالص.
مسأله 551 ـ سدر و كافور باید به اندازه ای زیاد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه ای هم كم نباشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است.
مسأله 552 ـ اگر سدر و كافور به اندازه ای كه لازم است پیدا نشود بنابر احتیاط واجب باید مقداری كه به آن دسترسی دارند در آب بریزند ولی آن قدر كم نباشد كه آب سدر و كافور اصلاً صدق نكند.
مسأله 553 ـ كسی كه برای حج احرام بسته است اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، نباید او را با آب كافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند، و همچنین اگر در احرام عمره پیش از كوتاه كردن مو، بمیرد.
مسأله 554 ـ اگر سدر و كافور یا یكی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد مثل آن كه غصبی باشد، باید به جای هركدام كه ممكن نیست میت را با آب خالص غسل بدهند.
مسأله 555 ـ كسی كه میت را غسل می دهد باید مسلمان دوازده امامی و عاقل و بالغ باشد و مسائل غسل را هم بداند.
مسأله 556 ـ كسی كه میت را غسل می دهد باید قصد قربت داشته باشد یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد، و اگر به همین نیّت تا آخر غسل سوّم باقی باشد كافی است و تجدید لازم نیست.
مسأله 557 ـ غسل بچه مسلمان اگرچه از زنا باشد، واجب است. و غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جائز نیست. و كسی كه از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده، چنانچه پدر و مادر و جد و جدّه او یا یكی از آنان مسلمان باشند باید او را غسل داد و اگر هیچ كدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست.
مسأله 558 ـ بچه سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند، و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن كنند.
مسأله 559 ـ اگر مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد باطل است ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را غسل ندهد.
[99]
مسأله 560 ـ مرد می تواند دختر بچّه ای را كه سن او سه سال بیشتر نیست غسل دهد، زن هم می تواند پسر بچّه ای را كه سه سال بیشتر ندارد غسل دهد.
مسأله 561 ـ اگر برای غسل دادن میتی كه مرد است، مرد پیدا نشود، زنانی كه با او نسبت دارند و محرمند مثل مادر و خواهر و عمه و خاله یا به واسطه شیرخوردن با او محرم شده اند می توانند از زیر لباس غسلش بدهند. و نیز اگر برای غسل میت زن، زن دیگری نباشد مردهائی كه با او نسبت دارند و محرمند، یا به واسطه شیرخوردن با او محرم شده اند، می توانند از زیر لباس، او را غسل دهند.
مسأله 562 ـ اگر میت و كسی كه او را غسل می دهد هردو مرد یا هردو زن باشند بهتر آن است كه غیر از عورت، جاهای دیگر میت برهنه باشد.
مسأله 563 ـ نگاه كردن به عورت میت، حرام است، و كسی كه او را غسل می دهد اگر نگاه كند معصیت كرده ولی غسل باطل نمی شود.
مسأله 564 ـ اگر جایی از بدن میت نجس باشد، باید پیش از آن كه آن جا را غسل بدهند، آب بكشند. و احتیاط واجب آن است كه تمام بدن میت پیش از شروع به غسل پاك باشد.
مسأله 565 ـ غسل میت مثل غسل جنابت است، و احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است میت را غسل ارتماسی ندهند، ولی در غسل ترتیبی فروبردن هریك از سه قسمت بدن میت، در آب كثیر جایز است.
مسأله 566 ـ كسی را كه در حال حیض یا در حال جنابت مرده لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل میت برای او كافی است.
مسأله 567 ـ جائز نیست كه برای غسل دادن میت مزد بگیرند ولی مزد گرفتن برای كارهای مقدماتی غسل حرام نیست.
مسأله 568 ـ اگر آب پیدا نشود یا استعمال آن مانعی داشته باشد باید عوض هر غسل، میت را یك تیمم بدهند.
مسأله 569 ـ كسی كه میت را تیمم می دهد باید دست خود را بر زمین بزند و به صورت و پشت دستهای میت بكشد و اگر ممكن است بنابر احتیاط واجب با دست میت هم او را تیمم بدهد.
[100]
احكام كفن میّت
مسأله 570 ـ میت مسلمان را باید با سه پارچه كه آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می گویند كفن نمایند.
مسأله 571 ـ لنگ باید از ناف تا زانو باشد و اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه از سینه تا روی پا برسد. و بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند و بهتر آن است كه تا روی پا برسد. و درازی سرتاسری باید به قدری باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد، و پهنای آن باید به اندازه ای باشد كه یك طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
مسأله 572 ـ مقداری از لنگ كه از ناف تا زانو را می پوشاند و مقداری از پیراهن كه از شانه تا نصف ساق را می پوشاند، مقدار واجب كفن است، و آنچه بیشتر از این مقدار در مسأله قبل گفته شد، مقدار مستحب كفن می باشد.
مسأله 573 ـ اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند كه بیشتر از مقدار واجب كفن را كه در مسأله قبل گفته شد از سهم آنان بردارند اشكال ندارد، و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقدار واجب كفن و همچنین مقداری را كه احتیاطاً لازم است از سهم و ارثی كه بالغ نشده برندارند.
مسأله 574 ـ اگر كسی وصیت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در دو مسأله قبل گفته شد، از ثلث مال او بردارند، یا وصیت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند ولی مصرف آن را معین نكرده باشد یا فقط مصرف مقداری از آن را معین كرده باشد، می توانند مقدار مستحب كفن را از ثلث مال او بردارند.
مسأله 575 ـ كفن زن بر شوهر است، اگرچه زن از خود مال داشته باشد، و همچنین اگر زن را به شرحی كه در كتاب طلاق گفته می شود، طلاق رجعی بدهند و پیش از تمام شدن عده بمیرد، شوهرش باید كفن او را بدهد و چنانچه شوهر بالغ نباشد یا دیوانه باشد ولیّ شوهر باید از مال او كفن زن را بدهد.
مسأله 576 ـ كفن میّت بر خویشان او واجب نیست اگرچه مخارج او در حال زندگی بر آنان واجب باشد.
مسأله 577 ـ احتیاط واجب آن است كه هریك از سه پارچه كفن به قدری نازك نباشد كه بدن میت از زیر آن پیدا باشد.
[101]
مسأله 578 ـ كفن كردن با چیز غصبی اگر چیز دیگری هم پیدا نشود جایز نیست و چنانچه كفن میت غصبی باشد و صاحب آن راضی نباشد باید از تنش بیرون آورند، اگرچه او را دفن كرده باشند، ولی بنابر احتیاط در حال ناچاری می توانند با پوست مردار او را كفن كنند.
مسأله 579 ـ كفن كردن میت با چیز نجس و پارچه ابریشمی خالص یا پارچه ای كه با طلا بافته شده جائز نیست، ولی در حال ناچاری اشكال ندارد.
مسأله 580 ـ كفن كردن با پارچه ای كه از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جایز نیست، ولی اگر پوست حیوان حلال گوشت را طوری درست كنند كه به آن جامه گفته شود، و همچنین اگر كفن از مو و پشم حیوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه با این دو هم كفن ننمایند.
مسأله 581 ـ اگر كفن میت به نجاست خود او یا به نجاست دیگری نجس شود، چنانچه كفن از بین نمی رود باید مقدار نجس را بشویند یا ببرند ولی اگر در قبر گذاشته باشند بهتر است كه ببرند بلكه اگر بیرون آوردن میت اهانت به او باشد بریدن واجب می شودواگر شستن یابریدن آن ممكن نیست، درصورتی كه عوض كردن آن ممكن باشد، باید عوض نمایند.
مسأله 582 ـ كسی كه برای حج یا عمره احرام بسته است اگر بمیرد باید مثل دیگران كفن شود و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.
مسأله 583 ـ مستحب است انسان در حال سلامتی، كفن و سدر و كافور خود را تهیه كند.
احكام حنوط
مسأله 584 ـ بعد از غسل، واجب است میت را حنوط كنند; یعنی به پیشانی و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او كافور بمالند. و مستحب است به سر بینی میت هم كافور بمالند و باید كافور ساییده و تازه باشد و اگر به واسطه كهنه بودن، عطر آن از بین رفته باشد كافی نیست.
مسأله 585 ـ در حنوط میت، مراعات ترتیب بین اعضای سجود لازم نیست اگرچه احتیاط مستحب آن است كه اوّل كافور را به پیشانی میت بمالند.
[102]
مسأله 586 ـ بهتر آن است كه میت را پیش از كفن كردن، حنوط نمایند اگرچه در بین كفن كردن و بعد از آن هم مانعی ندارد.
مسأله 587 ـ كسی كه برای حجّ احرام بسته است اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد حنوط كردن او جایز نیست و نیز اگر در احرام عمره پیش از آن كه موی خود را كوتاه كند بمیرد نباید او را حنوط كنند.
مسأله 588 ـ زنی كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده اگرچه حرام است خود را خوشبو كند، ولی چنانچه بمیرد حنوط او واجب است.
مسأله 589 ـ احتیاط واجب آن است كه میت را با مشك و عنبر و عود و عطرهای دیگر خوشبو نكنند یا برای حنوط اینها را با كافور مخلوط ننمایند.
مسأله 590 ـ مستحب است قدری تربت حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) را با كافور مخلوط كنند ولی باید از آن كافور به جاهایی كه بی احترامی می شود نرسانند و نیز باید تربت بقدری زیاد نباشد، كه وقتی با كافور مخلوط شد، آن را كافور نگویند.
مسأله 591 ـ اگر كافور به اندازه غسل و حنوط نباشد باید غسل را مقدم بدارند، و اگر برای هفت عضو نرسد پیشانی را مقدم بدارند.
مسأله 592 ـ مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه میّت بگذارند.
احكام نماز میّت
مسأله 593 ـ نماز خواندن بر میت مسلمان اگرچه بچه باشد واجب است، ولی باید پدر و مادر و جد و جدّه آن بچه یا یكی از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.
مسأله 594 ـ نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و كفن كردن او خوانده شود و اگر پیش از اینها یا در بین اینها بخوانند، اگرچه از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد كافی نیست.
مسأله 595 ـ كسی كه می خواهد نماز میت بخواند لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشد و بدن و لباسش پاك باشد و اگر لباس او غصبی هم باشد اشكال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه تمام چیزهایی را كه در نمازهای دیگر لازم است رعایت كند.
مسأله 596 ـ كسی كه به میت نماز می خواند، باید رو به قبله باشد. و نیز واجب
[103]
است میت را مقابل او به پشت بخوابانند به طوری كه سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد.
مسأله 597 ـ مكان نمازگزار باید از جای میت پست تر یا بلندتر نباشد ولی پستی و بلندی مختصر اشكال ندارد.
مسأله 598 ـ نمازگزار باید از میت دور نباشد ولی كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند اگر از میت دور باشد چنانچه صفها به یكدیگر متصل باشد اشكال ندارد.
مسأله 599 ـ نمازگزار باید مقابل میت بایستد، ولی اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز كسانی كه مقابل میت نیستند اشكال ندارد.
مسأله 600 ـ بین میّت و نمازگزار باید پرده یا دیوار یا چیزی مانند اینها نباشد ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.
مسأله 601 ـ در وقت خواندن نماز باید عورت میت پوشیده باشد و اگر كفن كردن او ممكن نیست باید عورتش را اگرچه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.
مسأله 602 ـ نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند و در موقع نیت، میت را معین كند، مثلاً نیت كند نماز می خوانم بر این میت قربةً الی الله.
مسأله 603 ـ اگر كسی نباشد كه بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می شود نشسته بر او نماز خواند.
مسأله 604 ـ اگر میت وصیت كرده باشد كه شخص معینی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است كه آن شخص از ولیّ میت اجازه بگیرد و بر ولّی هم بنابر احتیاط واجب، واجب است كه اجازه بدهد.
مسأله 605 ـ مكروه است بر میّت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی اگر میّت اهل علم و تقوی باشد مكروه نیست.
مسأله 606 ـ اگر میت را عمداً یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن كنند یا بعد از دفن معلوم شود، نمازی كه بر او خوانده شده باطل بوده است، تا وقتی جسد او از هم نپاشیده واجب است با شرطهایی كه برای نماز میّت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
[104]
دستور نماز میّت
مسأله 607 ـ نماز میت پنج تكبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تكبیر به این ترتیب بگوید كافی است: بعد از نیت و گفتن تكبیر اول بگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّالله وَاَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ اللهِ.
و بعد از تكبیر دوم بگوید: اللّهُمَّ صَلّ علی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمّد.
و بعد از تكبیر سوّم بگوید: اللّهُمَّ اغْفِر لِلْمُؤمِنینَ وَالْمُؤمِناتِ.
و بعد از تكبیر چهارم اگر میّت مرد است بگوید: اللّهُمَ اغْفِر لِهذا الْمیِّتِ و اگر زن است بگوید: اللّهُمَ اغْفِر لِهذِهِ الْمیِّتِ و بعد تكبیر پنجم را بگوید.
و بهتر است بعد از تكبیر اول بگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ اِلهاً واحِداً أَحَداً صَمَداً فَرْداً حیّاً قیّوماً دائِماً اَبَداً لَمْ یَتّخذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً، وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ اَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَدینِ الْحَقِّ، لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدّینِ كُلِّه، وَلَوْكَرِهَ الْمُشْرِكوُن. بَشیراً وَنَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ السّاعَةِ.
و بعد از تكبیر دوّم بگوید: اللّهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمّد وَبارِكْ عَلی مُحَمّد وَآلِ مُحَّمَداً و ارحم محمّداً وَآلِ مُحمّد كَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَبارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلی اِبْراهِیمَ وَآلِ اِبْراهِیمَ اِنَّكَ حَمِیدٌ مَجیدٌ وَصَلِّ عَلی جَمیعِ الاَْنْبیاءِ وَالْمُرْسَلِینَ.
و بعد از تكبیر سوّم بگوید: اللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤمِنینَ وَالْمُؤمِناتِ وَالْمُسْلِمیِنَ وَالْمُسْلِماتِ الاَْحْیاء مِنْهُمْ وَالاَْمْواتِ تابِعْ بَیْنَنا وَبَیْنَهُمْ بِالْخَیراتِ اِنّكَ عَلی كُلِّ شَیء قَدِیرِ.
و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اللّهُمَ اِنَّ هذَا الْمُسَجَّی قُدّ امَنَا عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ اَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزوُل بِهِ اَللّهُمَّ اِنَّكَ قَبَضْتَ روُحَهُ اِلَیْكَ وَقَدِ احْتاجَ اِلی رَحْمِتَكَ، وَأَنْتَ غَنیُّ عَنْ عَذابِهِ، اللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْه اِلاّ خَیْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا اللّهُمَّ اِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فی اِحْسانِهِ وَاِنْ كان مُسیئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْلَنا وَلَهُ اللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِی اعلی عِلّیّین وَاخْلُفْ اَعْلی اَهْلِهِ فِی الغابِرینَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمِتَكَ یا اَرْحَمَ الرّااحِمینَ.
و بعد، تكبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تكبیر چهارم بگوید: اللّهُمَ اِنَّ هذِهِ الْمُسَجَّاةَ قُدّ امَنَا اَمَتُكَ وَابْنَةُ عَبْدِكَ وَابْنَةُ اَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزوُل بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لانَعْلَمُ مِنْها اِلاّ خَیْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا اللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنةً فَزِدْ
[105]
فی اِحْسانِها وَاِنْ كانَتْ مُسیئةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَاغْفِرْلَها اللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فِی اَعْلی عِلّیّین وَاخْلُفْ عَلَی اَهْلِها فِی الغابِرینَ وَارْحَمْها بِرَحْمِتَكَ یا اَرْحَمَ الرّااحِمینَ.
مسأله 608 ـ باید تكبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.
مسأله 609 ـ كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند باید تكبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.
مستحبّات نماز میّت
مسأله 610 ـ چند چیز در نماز میّت مستحب است:
اوّل: كسی كه نماز میت می خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد، و احتیاط مستحب آن است در صورتی تیمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، یا بترسد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند به نماز میت نرسد.
دوّم: اگر میت مرد است، امام جماعت یا كسی كه فرادی به او نماز می خواند مقابل وسط قامت او بایستد و اگر میت زن است مقابل سینه اش بایستد.
سوّم: پابرهنه نماز بخواند.
چهارم: در هر تكبیر دستها را بلند كند.
پنجم: فاصله او با میت به قدری كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.
ششم: نماز میت را به جماعت بخواند.
هفتم: امام جماعت تكبیر و دعاها را بلند بخواند و كسانی كه با او نماز می خوانند، آهسته بخوانند.
هشتم: در جماعت اگرچه مأموم یك نفر باشد عقب امام بایستد.
نهم: نمازگزار به میت و مؤمنین زیاد دعا كند.
دهم: پیش از نماز سه مرتبه بگوید: الصَّلاة.
یازدهم: نماز را در جایی بخوانند كه مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می روند.
دوازدهم: زن حائض اگر نماز میت را به جماعت می خواند در صفی تنها بایستد.
مسأله 611 ـ خواندن نماز میت در مساجد مكروه است ولی در مسجدالحرام
[106]
مكروه نیست.
احـكام دفـن
مسأله 612 ـ واجب است میت را طوری در زمین دفن كنند كه بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آورند و در صورتی كه ترس درنده و نزدیك شدن انسانی كه از بوی میت اذیت شود در بین نباشد احتیاط واجب آن است كه گودی قبر به همان اندازه مذكور در بالا باشد، و اگر ترس آن باشد كه جانور بدن او را بیرون آورد، باید قبر را با آجر و مانند آن محكم كنند.
مسأله 613 ـ اگر دفن میت در زمین ممكن نباشد می توانند به جای دفن، او را در بنا یا تابوت بگذارند.
مسأله 614 ـ میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند كه جلوی بدن او رو به قبله باشد.
مسأله 615 ـ اگر كسی در كشتی بمیرد چنانچه جسد او فاسد نمی شود و بودن او در كشتی مانعی ندارد باید صبر كنند تا به خشكی برسند و او را در زمین دفن كنند، وگرنه باید در كشتی غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز میّت چیز سنگینی به پایش ببندند و به دریا بیندازند یا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دریا بیندازند و اگر ممكن است باید او را در جایی بیندازند كه فوراً طعمه حیوانات نشود.
مسأله 616 ـ اگر بترسند كه دشمن، قبر میت را بشكافد و بدن او را بیرون آورد و گوش یا بینی یا اعضای دیگر او را ببرد چنانچه ممكن باشد باید به طوری كه در مسأله پیش گفته شد او را به دریا بیندازند.
مسأله 617 ـ مخارج انداختن در دریا و مخارج و محكم كردن قبر میت را در صورتی كه لازم باشد باید از اصل مال میت بردارند.
مسأله 618 ـ اگر زن كافره بمیرد و بچه در شكم او مرده باشد، چنانچه پدر بچه مسلمان باشد، باید زن را در قبر به پهلوی چپ پشت به قبله بخوابانند كه روی بچه به طرف قبله باشد بلكه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد، بنابر احتیاط واجب باید به همین دستور عمل كنند.
مسأله 619 ـ دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان
[107]
مسلمانان جائز نیست.
مسأله 620 ـ دفن مسلمان در جایی كه بی احترامی به او باشد مانند جایی كه خاكروبه و كثافت می ریزند، جایز نیست.
مسأله 621 ـ میت را نباید در جای غصبی دفن كنند و دفن كردن در جایی كه برای غیر دفن كردن وقف شده مثل مسجد و حسینیه جایز نیست.
مسأله 622 ـ دفن میّت در قبر مرده دیگر جائز نیست مگر آن كه قبر، كهنه شده باشد و میت اوّلی از بین رفته باشد.
مسأله 623 ـ چیزی كه از میّت جدا می شود، اگرچه مو و ناخن و دندانش باشد، باید با او دفن شود، و دفن ناخن و دندانی كه در حال زندگی از انسان جدا می شود مستحب است.
مسأله 624 ـ اگر كسی در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممكن نباشد باید در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند.
مسأله 625 ـ اگر بچه در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم برای مادر خطر داشته باشد باید به آسانترین راه او را بیرون آورند، و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند اشكال ندارد، ولی باید به وسیله شوهرش اگر اهل فن است یا زنی كه اهل فن باشد او را بیرون بیاورند و اگر ممكن نیست مرد محرمی كه اهل فن باشد، و اگر آن هم ممكن نشود مرد نامحرمی كه اهل فن باشد بچه را بیرون بیاورد، و در صورتی كه آن هم پیدا نشود كسی كه اهل فن نباشد می تواند بچه را بیرون آورد.
مسأله 626 ـ هرگاه مادر بمیرد و بچه در شكمش زنده باشد اگرچه امید زنده ماندن طفل را نداشته باشند به وسیله كسانی كه در مسأله پیش گفته شد پهلوی چپ او را بشكافند و بچه را بیرون آورند و دوباره بدوزند.
مستحبّات دفن
مسأله 627 ـ مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود كنند و میت را در نزدیكترین قبرستان دفن نمایند مگر آن كه قبرستان دورتر، از جهتی بهتر باشد مثل آن كه مردمان خوب در آن جا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آن جا بروند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه كم كم نزدیك ببرند، و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر
[108]
كنند. و اگر میت مرد است در دفعه سوّم طوری زمین بگذارند كه سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند. و اگر زن است در دفعه سوّم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع وارد كردن پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر كنند، و دعاهایی كه دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن كه میت را در لحد گذاشتند، گره های كفن را باز كنند و صورت میت را روی خاك بگذارند و بالشی از خاك زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا كلوخی بگذارند كه میّت به پشت برنگردد و پیش از آنكه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیك گوش او ببرند و به شدّت حركتش دهند و سه مرتبه بگویند:
اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ ابنَ فُلانْ و به جای فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند:
اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمّدبن عَلِیّ پس از آن بگویند:
هَلْ اَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لااِلهَ اِلاّالله وَحْدَهُ لاشَریكَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلّی الله عَلَیْهِ وَآلِه عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النّبیّینَ وَخْاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَاَنَّ عَلیّاًاَمِیرُالْمُؤمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِییّنَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللهُ طاعَتَهَ عَلَی الْعالَمیِنَ وَاَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْن وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْن وَمُحَمَّدَبْن عَلِیٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَر وَعلیَّ بْنَ موُسی وَمُحَمَّدَبْنَ عَلِیٍّ وَعلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِیّ صَلَواتُ الله عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤْمِنیِنَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعینَ وَاَئِمَّتكَ اَئِمَّةٌ هُدِیَ اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید:
و بعد بگوید: اذا اَتاكَ الْمَلَكانِ المُقَرَّبانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبارَكَ وَتَعالی وَسَئَلاكَ عَنْ رَبِّكَ و عَنْ نَبِیِّكَ وَعَنْ دینِكَ وَعَنْ كِتابِكَ وَعَنْ قِبْلَتِكَ وَعَنْ اَئِمَّتِكَ فَلاْ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نَبِیّی وَالاِْسْلامُ دینی وَالْقُرآنُ كِتابی وَالْكَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ اَبِی طالب اِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبی اِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهیدُ بِكَرْبَلا اِمامی وَعلِیُّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامی وَمُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامی وَجَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامی، وَ مُوسَی الْكاظِمُ اِمامی، وَعَلیُّ الرِّضا اِمامِی، وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامِی، وَعَلِیٌّ الْهادِی اِمامِی وَالْحَسنُ الْعَسْكَری
[109]
اِمامی وَالْحُجَّةَ الْمُنْتَظَرُ اِمامِی هؤُلاءِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعْائی بِهِمْ اَتَوَلَّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیا وَالاخِرَةِ ثُمَّ اَعْلَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید بعد بگوید: اِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَّسوُلُ وَاَنَّ عَلِیِّ بْنَ اَبیِ طالِب وَاوْلادَهُ الْمَعْصوُمینَ الاَْئِمَّةَ الاِْثْنی عَشَرَ نِعْمَ الائَمَّةُ وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ حَقُّ وَاَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْكَر وَنَكِیر فیِ القَبْرِ حَقُّ وَالْبَعْثَ حَقٌ والنُشُورَ حَقٌ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمِیزانَ حَقٌّ وَتَطایُرَ الكُتُبِ حَقٌّ وَاَنَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَالنّارَ حَقُّ وَاَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَاَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبوُرِ پس بگوید: اَفَهِمْتَ یا فُلانُ و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: ثَبَّتَكَ اللهُ بِالْقوُلِ الثّابِتِ وَهَدیكَ اللهُ اِلی صِراط مُسْتَقیم عَرَّفَ اللهُ بَیْنَكَ وَبَیْنَ اوْلِیائِكَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگوید: اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ بِروُحِه اِلَیْكَ وَلَقّنهُ مِنْكَ بُرْهاناً اللّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَك.
مسأله 628 ـ مستحب است كسی كه میّت را در قبر می گذارد با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پای میت از قبر بیرون بیاید، و غیر از خویشان میت كسانی كه حاضرند، با پشت دست خاك بر قبر بریزند و بگویند: اِنّا لله واِنّا اِلَیْهِ راجِعوُن. اگر میت زن است كسی كه با او محرم می باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمی نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.
مسأله 629 ـ مستحب است قبر را مربع یا مربع مستطیل بسازند و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند كنند و نشانه ای روی آن بگذارند كه اشتباه نشود و روی قبر آب بپاشند، و بعد از پاشیدن آب كسانی كه حاضرند، دستها را بر قبر بگذارند و انگشتها را باز كرده در خاك فرو برند و هفت مرتبه سوره مباركه اِنّا اَنْزَلْناه بخوانند و برای میت طلب آمرزش كنند و این دعا را بخوانند:
اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ اِلَیْكَ روُحَهُ وَلَقِّهِ مِنْكَ رِضْواناً وَاَسْكِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِكَ ما تُغْنِیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَة مَنْ سِواكَ.
مسأله 630 ـ پس از رفتن كسانی كه تشییع جنازه كرده اند مستحب است وَلِیّ میت یا كسی كه از طرف ولیّ اجازه دارد، دعاهایی را كه دستور داده شده، به میت تلقین كند.
مسأله 631 ـ بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند ولی اگر مدتی گذشته است كه به واسطه سر سلامتی دادن، مصیبت یادشان می آید، ترك
[110]
آن بهتر است، و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه میت غذا بفرستند غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.
مسأله 632 ـ مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت میت را یاد می كند بگوید: «اِنّالله وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
مسأله 633 ـ جائز نیست انسان در مرگ كسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.
مسأله 634 ـ پاره كردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جائز نیست.
مسأله 635 ـ اگر مرد در مرگ زن یا فرزند یقه یا لباس خود را پاره كند یا اگر زن در عزای میت صورت خود را بخراشد به طوری كه خون بیاید یا موی خود را بكند باید یك بنده آزاد كند یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند و اگر نتواند باید سه روز روزه بگیرد بلكه اگر خون هم نیاید بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.
مسأله 636 ـ احتیاط واجب آن است كه در گریه بر میت صدا را خیلی بلند نكنند.
مسأله 543 ـ اگر كسی مشغول كارهای میت شود بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند، ولی اگر او عمل را نیمه كاره بگذارد، باید دیگران تمام كنند.
مسأله 544 ـ اگر انسان یقین كند كه دیگری مشغول كارهای میت شده، واجب نیست به كارهای میت اقدام كند، ولی اگر شك یا گمان دارد باید اقدام نماید.
مسأله 545 ـ اگر كسی بداند غسل یا كفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده اند باید دوباره انجام دهد، ولی اگر گمان دارد كه باطل بوده یا شك دارد كه درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
مسأله 546 ـ برای غسل و كفن و نماز و دفن میّت باید از ولیّ او اجازه بگیرند.
مسأله 547 ـ ولیّ زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت می كند شوهر اوست و بعد از او مردهایی كه از میّت ارث می برند مقدم بر زنهای ایشانند و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در این امر نیز مقدمند.
مسأله 548 ـ اگر كسی بگوید: من وصی یا ولیّ میّتم، یا بگوید: ولیّ میت به من اجازه داده كه غسل و كفن و دفن میت را انجام دهم، چنانچه دیگری نمی گوید من ولیّ یا وصی میّتم یا ولیّ میت به من اجازه داده است، انجام كارهای میّت با اوست.
مسأله 549 ـ اگر میت برای غسل و كفن و دفن و نماز خود غیر از ولیّ، كس دیگری را معین كند، احتیاط واجب آن است كه ولیّ و آن كس هردو اجازه بدهند. و لازم نیست كسی كه میت، او را برای انجام این كارها معین كرده این وصیت را قبول كند ولی اگر قبول كرد، باید به آن عمل نماید.
احكام غسل میّت
مسأله 550 ـ واجب است میت را سه غسل بدهند:
[98]
اوّل: به آبی كه با سدر مخلوط باشد.
دوّم: به آبی كه با كافور مخلوط باشد.
سوّم: با آب خالص.
مسأله 551 ـ سدر و كافور باید به اندازه ای زیاد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه ای هم كم نباشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است.
مسأله 552 ـ اگر سدر و كافور به اندازه ای كه لازم است پیدا نشود بنابر احتیاط واجب باید مقداری كه به آن دسترسی دارند در آب بریزند ولی آن قدر كم نباشد كه آب سدر و كافور اصلاً صدق نكند.
مسأله 553 ـ كسی كه برای حج احرام بسته است اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، نباید او را با آب كافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند، و همچنین اگر در احرام عمره پیش از كوتاه كردن مو، بمیرد.
مسأله 554 ـ اگر سدر و كافور یا یكی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد مثل آن كه غصبی باشد، باید به جای هركدام كه ممكن نیست میت را با آب خالص غسل بدهند.
مسأله 555 ـ كسی كه میت را غسل می دهد باید مسلمان دوازده امامی و عاقل و بالغ باشد و مسائل غسل را هم بداند.
مسأله 556 ـ كسی كه میت را غسل می دهد باید قصد قربت داشته باشد یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد، و اگر به همین نیّت تا آخر غسل سوّم باقی باشد كافی است و تجدید لازم نیست.
مسأله 557 ـ غسل بچه مسلمان اگرچه از زنا باشد، واجب است. و غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جائز نیست. و كسی كه از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده، چنانچه پدر و مادر و جد و جدّه او یا یكی از آنان مسلمان باشند باید او را غسل داد و اگر هیچ كدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست.
مسأله 558 ـ بچه سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند، و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن كنند.
مسأله 559 ـ اگر مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد باطل است ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را غسل ندهد.
[99]
مسأله 560 ـ مرد می تواند دختر بچّه ای را كه سن او سه سال بیشتر نیست غسل دهد، زن هم می تواند پسر بچّه ای را كه سه سال بیشتر ندارد غسل دهد.
مسأله 561 ـ اگر برای غسل دادن میتی كه مرد است، مرد پیدا نشود، زنانی كه با او نسبت دارند و محرمند مثل مادر و خواهر و عمه و خاله یا به واسطه شیرخوردن با او محرم شده اند می توانند از زیر لباس غسلش بدهند. و نیز اگر برای غسل میت زن، زن دیگری نباشد مردهائی كه با او نسبت دارند و محرمند، یا به واسطه شیرخوردن با او محرم شده اند، می توانند از زیر لباس، او را غسل دهند.
مسأله 562 ـ اگر میت و كسی كه او را غسل می دهد هردو مرد یا هردو زن باشند بهتر آن است كه غیر از عورت، جاهای دیگر میت برهنه باشد.
مسأله 563 ـ نگاه كردن به عورت میت، حرام است، و كسی كه او را غسل می دهد اگر نگاه كند معصیت كرده ولی غسل باطل نمی شود.
مسأله 564 ـ اگر جایی از بدن میت نجس باشد، باید پیش از آن كه آن جا را غسل بدهند، آب بكشند. و احتیاط واجب آن است كه تمام بدن میت پیش از شروع به غسل پاك باشد.
مسأله 565 ـ غسل میت مثل غسل جنابت است، و احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است میت را غسل ارتماسی ندهند، ولی در غسل ترتیبی فروبردن هریك از سه قسمت بدن میت، در آب كثیر جایز است.
مسأله 566 ـ كسی را كه در حال حیض یا در حال جنابت مرده لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل میت برای او كافی است.
مسأله 567 ـ جائز نیست كه برای غسل دادن میت مزد بگیرند ولی مزد گرفتن برای كارهای مقدماتی غسل حرام نیست.
مسأله 568 ـ اگر آب پیدا نشود یا استعمال آن مانعی داشته باشد باید عوض هر غسل، میت را یك تیمم بدهند.
مسأله 569 ـ كسی كه میت را تیمم می دهد باید دست خود را بر زمین بزند و به صورت و پشت دستهای میت بكشد و اگر ممكن است بنابر احتیاط واجب با دست میت هم او را تیمم بدهد.
[100]
احكام كفن میّت
مسأله 570 ـ میت مسلمان را باید با سه پارچه كه آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می گویند كفن نمایند.
مسأله 571 ـ لنگ باید از ناف تا زانو باشد و اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه از سینه تا روی پا برسد. و بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند و بهتر آن است كه تا روی پا برسد. و درازی سرتاسری باید به قدری باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد، و پهنای آن باید به اندازه ای باشد كه یك طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
مسأله 572 ـ مقداری از لنگ كه از ناف تا زانو را می پوشاند و مقداری از پیراهن كه از شانه تا نصف ساق را می پوشاند، مقدار واجب كفن است، و آنچه بیشتر از این مقدار در مسأله قبل گفته شد، مقدار مستحب كفن می باشد.
مسأله 573 ـ اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند كه بیشتر از مقدار واجب كفن را كه در مسأله قبل گفته شد از سهم آنان بردارند اشكال ندارد، و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقدار واجب كفن و همچنین مقداری را كه احتیاطاً لازم است از سهم و ارثی كه بالغ نشده برندارند.
مسأله 574 ـ اگر كسی وصیت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در دو مسأله قبل گفته شد، از ثلث مال او بردارند، یا وصیت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند ولی مصرف آن را معین نكرده باشد یا فقط مصرف مقداری از آن را معین كرده باشد، می توانند مقدار مستحب كفن را از ثلث مال او بردارند.
مسأله 575 ـ كفن زن بر شوهر است، اگرچه زن از خود مال داشته باشد، و همچنین اگر زن را به شرحی كه در كتاب طلاق گفته می شود، طلاق رجعی بدهند و پیش از تمام شدن عده بمیرد، شوهرش باید كفن او را بدهد و چنانچه شوهر بالغ نباشد یا دیوانه باشد ولیّ شوهر باید از مال او كفن زن را بدهد.
مسأله 576 ـ كفن میّت بر خویشان او واجب نیست اگرچه مخارج او در حال زندگی بر آنان واجب باشد.
مسأله 577 ـ احتیاط واجب آن است كه هریك از سه پارچه كفن به قدری نازك نباشد كه بدن میت از زیر آن پیدا باشد.
[101]
مسأله 578 ـ كفن كردن با چیز غصبی اگر چیز دیگری هم پیدا نشود جایز نیست و چنانچه كفن میت غصبی باشد و صاحب آن راضی نباشد باید از تنش بیرون آورند، اگرچه او را دفن كرده باشند، ولی بنابر احتیاط در حال ناچاری می توانند با پوست مردار او را كفن كنند.
مسأله 579 ـ كفن كردن میت با چیز نجس و پارچه ابریشمی خالص یا پارچه ای كه با طلا بافته شده جائز نیست، ولی در حال ناچاری اشكال ندارد.
مسأله 580 ـ كفن كردن با پارچه ای كه از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جایز نیست، ولی اگر پوست حیوان حلال گوشت را طوری درست كنند كه به آن جامه گفته شود، و همچنین اگر كفن از مو و پشم حیوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه با این دو هم كفن ننمایند.
مسأله 581 ـ اگر كفن میت به نجاست خود او یا به نجاست دیگری نجس شود، چنانچه كفن از بین نمی رود باید مقدار نجس را بشویند یا ببرند ولی اگر در قبر گذاشته باشند بهتر است كه ببرند بلكه اگر بیرون آوردن میت اهانت به او باشد بریدن واجب می شودواگر شستن یابریدن آن ممكن نیست، درصورتی كه عوض كردن آن ممكن باشد، باید عوض نمایند.
مسأله 582 ـ كسی كه برای حج یا عمره احرام بسته است اگر بمیرد باید مثل دیگران كفن شود و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.
مسأله 583 ـ مستحب است انسان در حال سلامتی، كفن و سدر و كافور خود را تهیه كند.
احكام حنوط
مسأله 584 ـ بعد از غسل، واجب است میت را حنوط كنند; یعنی به پیشانی و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او كافور بمالند. و مستحب است به سر بینی میت هم كافور بمالند و باید كافور ساییده و تازه باشد و اگر به واسطه كهنه بودن، عطر آن از بین رفته باشد كافی نیست.
مسأله 585 ـ در حنوط میت، مراعات ترتیب بین اعضای سجود لازم نیست اگرچه احتیاط مستحب آن است كه اوّل كافور را به پیشانی میت بمالند.
[102]
مسأله 586 ـ بهتر آن است كه میت را پیش از كفن كردن، حنوط نمایند اگرچه در بین كفن كردن و بعد از آن هم مانعی ندارد.
مسأله 587 ـ كسی كه برای حجّ احرام بسته است اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد حنوط كردن او جایز نیست و نیز اگر در احرام عمره پیش از آن كه موی خود را كوتاه كند بمیرد نباید او را حنوط كنند.
مسأله 588 ـ زنی كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده اگرچه حرام است خود را خوشبو كند، ولی چنانچه بمیرد حنوط او واجب است.
مسأله 589 ـ احتیاط واجب آن است كه میت را با مشك و عنبر و عود و عطرهای دیگر خوشبو نكنند یا برای حنوط اینها را با كافور مخلوط ننمایند.
مسأله 590 ـ مستحب است قدری تربت حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) را با كافور مخلوط كنند ولی باید از آن كافور به جاهایی كه بی احترامی می شود نرسانند و نیز باید تربت بقدری زیاد نباشد، كه وقتی با كافور مخلوط شد، آن را كافور نگویند.
مسأله 591 ـ اگر كافور به اندازه غسل و حنوط نباشد باید غسل را مقدم بدارند، و اگر برای هفت عضو نرسد پیشانی را مقدم بدارند.
مسأله 592 ـ مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه میّت بگذارند.
احكام نماز میّت
مسأله 593 ـ نماز خواندن بر میت مسلمان اگرچه بچه باشد واجب است، ولی باید پدر و مادر و جد و جدّه آن بچه یا یكی از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.
مسأله 594 ـ نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و كفن كردن او خوانده شود و اگر پیش از اینها یا در بین اینها بخوانند، اگرچه از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد كافی نیست.
مسأله 595 ـ كسی كه می خواهد نماز میت بخواند لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشد و بدن و لباسش پاك باشد و اگر لباس او غصبی هم باشد اشكال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه تمام چیزهایی را كه در نمازهای دیگر لازم است رعایت كند.
مسأله 596 ـ كسی كه به میت نماز می خواند، باید رو به قبله باشد. و نیز واجب
[103]
است میت را مقابل او به پشت بخوابانند به طوری كه سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد.
مسأله 597 ـ مكان نمازگزار باید از جای میت پست تر یا بلندتر نباشد ولی پستی و بلندی مختصر اشكال ندارد.
مسأله 598 ـ نمازگزار باید از میت دور نباشد ولی كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند اگر از میت دور باشد چنانچه صفها به یكدیگر متصل باشد اشكال ندارد.
مسأله 599 ـ نمازگزار باید مقابل میت بایستد، ولی اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز كسانی كه مقابل میت نیستند اشكال ندارد.
مسأله 600 ـ بین میّت و نمازگزار باید پرده یا دیوار یا چیزی مانند اینها نباشد ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.
مسأله 601 ـ در وقت خواندن نماز باید عورت میت پوشیده باشد و اگر كفن كردن او ممكن نیست باید عورتش را اگرچه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.
مسأله 602 ـ نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند و در موقع نیت، میت را معین كند، مثلاً نیت كند نماز می خوانم بر این میت قربةً الی الله.
مسأله 603 ـ اگر كسی نباشد كه بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می شود نشسته بر او نماز خواند.
مسأله 604 ـ اگر میت وصیت كرده باشد كه شخص معینی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است كه آن شخص از ولیّ میت اجازه بگیرد و بر ولّی هم بنابر احتیاط واجب، واجب است كه اجازه بدهد.
مسأله 605 ـ مكروه است بر میّت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی اگر میّت اهل علم و تقوی باشد مكروه نیست.
مسأله 606 ـ اگر میت را عمداً یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن كنند یا بعد از دفن معلوم شود، نمازی كه بر او خوانده شده باطل بوده است، تا وقتی جسد او از هم نپاشیده واجب است با شرطهایی كه برای نماز میّت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
[104]
دستور نماز میّت
مسأله 607 ـ نماز میت پنج تكبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تكبیر به این ترتیب بگوید كافی است: بعد از نیت و گفتن تكبیر اول بگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّالله وَاَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ اللهِ.
و بعد از تكبیر دوم بگوید: اللّهُمَّ صَلّ علی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمّد.
و بعد از تكبیر سوّم بگوید: اللّهُمَّ اغْفِر لِلْمُؤمِنینَ وَالْمُؤمِناتِ.
و بعد از تكبیر چهارم اگر میّت مرد است بگوید: اللّهُمَ اغْفِر لِهذا الْمیِّتِ و اگر زن است بگوید: اللّهُمَ اغْفِر لِهذِهِ الْمیِّتِ و بعد تكبیر پنجم را بگوید.
و بهتر است بعد از تكبیر اول بگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ اِلهاً واحِداً أَحَداً صَمَداً فَرْداً حیّاً قیّوماً دائِماً اَبَداً لَمْ یَتّخذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً، وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ اَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَدینِ الْحَقِّ، لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدّینِ كُلِّه، وَلَوْكَرِهَ الْمُشْرِكوُن. بَشیراً وَنَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ السّاعَةِ.
و بعد از تكبیر دوّم بگوید: اللّهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمّد وَبارِكْ عَلی مُحَمّد وَآلِ مُحَّمَداً و ارحم محمّداً وَآلِ مُحمّد كَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَبارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلی اِبْراهِیمَ وَآلِ اِبْراهِیمَ اِنَّكَ حَمِیدٌ مَجیدٌ وَصَلِّ عَلی جَمیعِ الاَْنْبیاءِ وَالْمُرْسَلِینَ.
و بعد از تكبیر سوّم بگوید: اللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤمِنینَ وَالْمُؤمِناتِ وَالْمُسْلِمیِنَ وَالْمُسْلِماتِ الاَْحْیاء مِنْهُمْ وَالاَْمْواتِ تابِعْ بَیْنَنا وَبَیْنَهُمْ بِالْخَیراتِ اِنّكَ عَلی كُلِّ شَیء قَدِیرِ.
و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اللّهُمَ اِنَّ هذَا الْمُسَجَّی قُدّ امَنَا عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ اَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزوُل بِهِ اَللّهُمَّ اِنَّكَ قَبَضْتَ روُحَهُ اِلَیْكَ وَقَدِ احْتاجَ اِلی رَحْمِتَكَ، وَأَنْتَ غَنیُّ عَنْ عَذابِهِ، اللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْه اِلاّ خَیْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا اللّهُمَّ اِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فی اِحْسانِهِ وَاِنْ كان مُسیئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْلَنا وَلَهُ اللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِی اعلی عِلّیّین وَاخْلُفْ اَعْلی اَهْلِهِ فِی الغابِرینَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمِتَكَ یا اَرْحَمَ الرّااحِمینَ.
و بعد، تكبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تكبیر چهارم بگوید: اللّهُمَ اِنَّ هذِهِ الْمُسَجَّاةَ قُدّ امَنَا اَمَتُكَ وَابْنَةُ عَبْدِكَ وَابْنَةُ اَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزوُل بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لانَعْلَمُ مِنْها اِلاّ خَیْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا اللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنةً فَزِدْ
[105]
فی اِحْسانِها وَاِنْ كانَتْ مُسیئةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَاغْفِرْلَها اللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فِی اَعْلی عِلّیّین وَاخْلُفْ عَلَی اَهْلِها فِی الغابِرینَ وَارْحَمْها بِرَحْمِتَكَ یا اَرْحَمَ الرّااحِمینَ.
مسأله 608 ـ باید تكبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.
مسأله 609 ـ كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند باید تكبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.
مستحبّات نماز میّت
مسأله 610 ـ چند چیز در نماز میّت مستحب است:
اوّل: كسی كه نماز میت می خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد، و احتیاط مستحب آن است در صورتی تیمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، یا بترسد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند به نماز میت نرسد.
دوّم: اگر میت مرد است، امام جماعت یا كسی كه فرادی به او نماز می خواند مقابل وسط قامت او بایستد و اگر میت زن است مقابل سینه اش بایستد.
سوّم: پابرهنه نماز بخواند.
چهارم: در هر تكبیر دستها را بلند كند.
پنجم: فاصله او با میت به قدری كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.
ششم: نماز میت را به جماعت بخواند.
هفتم: امام جماعت تكبیر و دعاها را بلند بخواند و كسانی كه با او نماز می خوانند، آهسته بخوانند.
هشتم: در جماعت اگرچه مأموم یك نفر باشد عقب امام بایستد.
نهم: نمازگزار به میت و مؤمنین زیاد دعا كند.
دهم: پیش از نماز سه مرتبه بگوید: الصَّلاة.
یازدهم: نماز را در جایی بخوانند كه مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می روند.
دوازدهم: زن حائض اگر نماز میت را به جماعت می خواند در صفی تنها بایستد.
مسأله 611 ـ خواندن نماز میت در مساجد مكروه است ولی در مسجدالحرام
[106]
مكروه نیست.
احـكام دفـن
مسأله 612 ـ واجب است میت را طوری در زمین دفن كنند كه بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آورند و در صورتی كه ترس درنده و نزدیك شدن انسانی كه از بوی میت اذیت شود در بین نباشد احتیاط واجب آن است كه گودی قبر به همان اندازه مذكور در بالا باشد، و اگر ترس آن باشد كه جانور بدن او را بیرون آورد، باید قبر را با آجر و مانند آن محكم كنند.
مسأله 613 ـ اگر دفن میت در زمین ممكن نباشد می توانند به جای دفن، او را در بنا یا تابوت بگذارند.
مسأله 614 ـ میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند كه جلوی بدن او رو به قبله باشد.
مسأله 615 ـ اگر كسی در كشتی بمیرد چنانچه جسد او فاسد نمی شود و بودن او در كشتی مانعی ندارد باید صبر كنند تا به خشكی برسند و او را در زمین دفن كنند، وگرنه باید در كشتی غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز میّت چیز سنگینی به پایش ببندند و به دریا بیندازند یا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دریا بیندازند و اگر ممكن است باید او را در جایی بیندازند كه فوراً طعمه حیوانات نشود.
مسأله 616 ـ اگر بترسند كه دشمن، قبر میت را بشكافد و بدن او را بیرون آورد و گوش یا بینی یا اعضای دیگر او را ببرد چنانچه ممكن باشد باید به طوری كه در مسأله پیش گفته شد او را به دریا بیندازند.
مسأله 617 ـ مخارج انداختن در دریا و مخارج و محكم كردن قبر میت را در صورتی كه لازم باشد باید از اصل مال میت بردارند.
مسأله 618 ـ اگر زن كافره بمیرد و بچه در شكم او مرده باشد، چنانچه پدر بچه مسلمان باشد، باید زن را در قبر به پهلوی چپ پشت به قبله بخوابانند كه روی بچه به طرف قبله باشد بلكه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد، بنابر احتیاط واجب باید به همین دستور عمل كنند.
مسأله 619 ـ دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان
[107]
مسلمانان جائز نیست.
مسأله 620 ـ دفن مسلمان در جایی كه بی احترامی به او باشد مانند جایی كه خاكروبه و كثافت می ریزند، جایز نیست.
مسأله 621 ـ میت را نباید در جای غصبی دفن كنند و دفن كردن در جایی كه برای غیر دفن كردن وقف شده مثل مسجد و حسینیه جایز نیست.
مسأله 622 ـ دفن میّت در قبر مرده دیگر جائز نیست مگر آن كه قبر، كهنه شده باشد و میت اوّلی از بین رفته باشد.
مسأله 623 ـ چیزی كه از میّت جدا می شود، اگرچه مو و ناخن و دندانش باشد، باید با او دفن شود، و دفن ناخن و دندانی كه در حال زندگی از انسان جدا می شود مستحب است.
مسأله 624 ـ اگر كسی در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممكن نباشد باید در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند.
مسأله 625 ـ اگر بچه در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم برای مادر خطر داشته باشد باید به آسانترین راه او را بیرون آورند، و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند اشكال ندارد، ولی باید به وسیله شوهرش اگر اهل فن است یا زنی كه اهل فن باشد او را بیرون بیاورند و اگر ممكن نیست مرد محرمی كه اهل فن باشد، و اگر آن هم ممكن نشود مرد نامحرمی كه اهل فن باشد بچه را بیرون بیاورد، و در صورتی كه آن هم پیدا نشود كسی كه اهل فن نباشد می تواند بچه را بیرون آورد.
مسأله 626 ـ هرگاه مادر بمیرد و بچه در شكمش زنده باشد اگرچه امید زنده ماندن طفل را نداشته باشند به وسیله كسانی كه در مسأله پیش گفته شد پهلوی چپ او را بشكافند و بچه را بیرون آورند و دوباره بدوزند.
مستحبّات دفن
مسأله 627 ـ مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود كنند و میت را در نزدیكترین قبرستان دفن نمایند مگر آن كه قبرستان دورتر، از جهتی بهتر باشد مثل آن كه مردمان خوب در آن جا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آن جا بروند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه كم كم نزدیك ببرند، و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر
[108]
كنند. و اگر میت مرد است در دفعه سوّم طوری زمین بگذارند كه سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند. و اگر زن است در دفعه سوّم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع وارد كردن پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر كنند، و دعاهایی كه دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن كه میت را در لحد گذاشتند، گره های كفن را باز كنند و صورت میت را روی خاك بگذارند و بالشی از خاك زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا كلوخی بگذارند كه میّت به پشت برنگردد و پیش از آنكه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیك گوش او ببرند و به شدّت حركتش دهند و سه مرتبه بگویند:
اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ ابنَ فُلانْ و به جای فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند:
اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمّدبن عَلِیّ پس از آن بگویند:
هَلْ اَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لااِلهَ اِلاّالله وَحْدَهُ لاشَریكَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلّی الله عَلَیْهِ وَآلِه عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النّبیّینَ وَخْاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَاَنَّ عَلیّاًاَمِیرُالْمُؤمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِییّنَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللهُ طاعَتَهَ عَلَی الْعالَمیِنَ وَاَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْن وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْن وَمُحَمَّدَبْن عَلِیٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَر وَعلیَّ بْنَ موُسی وَمُحَمَّدَبْنَ عَلِیٍّ وَعلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِیّ صَلَواتُ الله عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤْمِنیِنَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعینَ وَاَئِمَّتكَ اَئِمَّةٌ هُدِیَ اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید:
و بعد بگوید: اذا اَتاكَ الْمَلَكانِ المُقَرَّبانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبارَكَ وَتَعالی وَسَئَلاكَ عَنْ رَبِّكَ و عَنْ نَبِیِّكَ وَعَنْ دینِكَ وَعَنْ كِتابِكَ وَعَنْ قِبْلَتِكَ وَعَنْ اَئِمَّتِكَ فَلاْ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نَبِیّی وَالاِْسْلامُ دینی وَالْقُرآنُ كِتابی وَالْكَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ اَبِی طالب اِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبی اِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهیدُ بِكَرْبَلا اِمامی وَعلِیُّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامی وَمُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامی وَجَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامی، وَ مُوسَی الْكاظِمُ اِمامی، وَعَلیُّ الرِّضا اِمامِی، وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامِی، وَعَلِیٌّ الْهادِی اِمامِی وَالْحَسنُ الْعَسْكَری
[109]
اِمامی وَالْحُجَّةَ الْمُنْتَظَرُ اِمامِی هؤُلاءِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعْائی بِهِمْ اَتَوَلَّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیا وَالاخِرَةِ ثُمَّ اَعْلَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید بعد بگوید: اِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَّسوُلُ وَاَنَّ عَلِیِّ بْنَ اَبیِ طالِب وَاوْلادَهُ الْمَعْصوُمینَ الاَْئِمَّةَ الاِْثْنی عَشَرَ نِعْمَ الائَمَّةُ وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ حَقُّ وَاَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْكَر وَنَكِیر فیِ القَبْرِ حَقُّ وَالْبَعْثَ حَقٌ والنُشُورَ حَقٌ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمِیزانَ حَقٌّ وَتَطایُرَ الكُتُبِ حَقٌّ وَاَنَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَالنّارَ حَقُّ وَاَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَاَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبوُرِ پس بگوید: اَفَهِمْتَ یا فُلانُ و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: ثَبَّتَكَ اللهُ بِالْقوُلِ الثّابِتِ وَهَدیكَ اللهُ اِلی صِراط مُسْتَقیم عَرَّفَ اللهُ بَیْنَكَ وَبَیْنَ اوْلِیائِكَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگوید: اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ بِروُحِه اِلَیْكَ وَلَقّنهُ مِنْكَ بُرْهاناً اللّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَك.
مسأله 628 ـ مستحب است كسی كه میّت را در قبر می گذارد با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پای میت از قبر بیرون بیاید، و غیر از خویشان میت كسانی كه حاضرند، با پشت دست خاك بر قبر بریزند و بگویند: اِنّا لله واِنّا اِلَیْهِ راجِعوُن. اگر میت زن است كسی كه با او محرم می باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمی نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.
مسأله 629 ـ مستحب است قبر را مربع یا مربع مستطیل بسازند و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند كنند و نشانه ای روی آن بگذارند كه اشتباه نشود و روی قبر آب بپاشند، و بعد از پاشیدن آب كسانی كه حاضرند، دستها را بر قبر بگذارند و انگشتها را باز كرده در خاك فرو برند و هفت مرتبه سوره مباركه اِنّا اَنْزَلْناه بخوانند و برای میت طلب آمرزش كنند و این دعا را بخوانند:
اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ اِلَیْكَ روُحَهُ وَلَقِّهِ مِنْكَ رِضْواناً وَاَسْكِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِكَ ما تُغْنِیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَة مَنْ سِواكَ.
مسأله 630 ـ پس از رفتن كسانی كه تشییع جنازه كرده اند مستحب است وَلِیّ میت یا كسی كه از طرف ولیّ اجازه دارد، دعاهایی را كه دستور داده شده، به میت تلقین كند.
مسأله 631 ـ بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند ولی اگر مدتی گذشته است كه به واسطه سر سلامتی دادن، مصیبت یادشان می آید، ترك
[110]
آن بهتر است، و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه میت غذا بفرستند غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.
مسأله 632 ـ مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت میت را یاد می كند بگوید: «اِنّالله وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
مسأله 633 ـ جائز نیست انسان در مرگ كسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.
مسأله 634 ـ پاره كردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جائز نیست.
مسأله 635 ـ اگر مرد در مرگ زن یا فرزند یقه یا لباس خود را پاره كند یا اگر زن در عزای میت صورت خود را بخراشد به طوری كه خون بیاید یا موی خود را بكند باید یك بنده آزاد كند یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند و اگر نتواند باید سه روز روزه بگیرد بلكه اگر خون هم نیاید بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.
مسأله 636 ـ احتیاط واجب آن است كه در گریه بر میت صدا را خیلی بلند نكنند.